Waar komt emotioneel onvolwassen gedrag vandaan?

Aug 25, 2025

Waar komt emotioneel onvolwassen gedrag vandaan en wat kun je eraan doen als iemand dit vertoont? In dit artikel gaan we in op volwassen gedrag, onvolwassen gedrag en de perspectieven vanuit drie wetenschappen.

Hoe herken je Emotioneel Volwassen gedrag?

Voordat we in gaan op wat onvolwassen gedrag is, bespreken we eerst waar volwassen gedrag uit bestaat en hoe je dit herkent. Bij de Gedragscoach houden we het graag concreet en daarom hebben we een kort lijstje voor je met de zes ingrediënten voor volwassen gedrag.

Een volwassene heeft zichzelf emotioneel onder controle en is daarmee ‘emotioneel gereguleerd’;
Een ontwikkeld gevoelsleven waar zelfvertrouwen, empathie en compassie centraal staan, en waar men in staat is om eigen behoeften te herkennen en aan te geven;
Oprecht, authentiek en open verbinding leggen met anderen is een teken van volwassenheid. Dit betekent actief luisteren naar het perspectief van de ander, en bewust omgaan met je woorden in communicatie;
Samenwerken vanuit vertrouwen, en vertrouwen van anderen waarmaken is volwassen gedrag;
Het nemen van verantwoordelijkheid voor de rollen die je in het leven hebt, is volwassen;
Verantwoording afleggen over gedrag dat je wel of niet hebt laten zien, is volwassen.

Op het moment dat één of meerdere van deze ingrediënten niet of onvoldoende aanwezig zijn, spreken we niet van volwassen, maar van adolescent gedrag. De persoon in kwestie heeft nog niet op alle vlakken de stap naar volwassenheid gemaakt, ook al heeft iemand de volwassen leeftijd.

Inleiding tot emotionele volwassenheid

Emotionele volwassenheid vormt de basis voor een gezond en evenwichtig leven. Het is een essentieel onderdeel van persoonlijke ontwikkeling en bepaalt in grote mate hoe we omgaan met onze eigen emoties en die van anderen. Emotioneel volwassen zijn betekent dat je in staat bent om je gevoelens te herkennen, te begrijpen en op een constructieve manier te uiten. Je neemt verantwoordelijkheid voor je eigen gedrag en de gevolgen daarvan, en je zoekt naar manieren om op een respectvolle en empathische manier met anderen om te gaan. Emotionele volwassenheid helpt je niet alleen om beter met stress en conflicten om te gaan, maar zorgt er ook voor dat je relaties verdiepen en je persoonlijke groei wordt gestimuleerd. In dit artikel onderzoeken we de oorzaken van emotionele onvolwassenheid, de gevolgen ervan en hoe je kunt werken aan het ontwikkelen van een emotioneel volwassen houding.

Praktijkvoorbeeld: een onvolwassen oma

Oma heeft haar drie kleinkinderen te logeren en de jongste, Sam (7), stoot per ongeluk zijn glas limonade om. De limonade druipt van de tafel en sijpelt op de grond. Oma schrikt en slaat met haar hand op tafel en zegt met harde stem: "Sam! Kun je nou nooit eens opletten?! Elke keer doe jij iets fout!" Sam schrikt, kijkt naar de grond en durft niets meer te zeggen. De oudste kleindochter, Eva (10), probeert te helpen en pakt een doekje, maar oma pakt het boos uit haar handen: "Nee, laat mij het maar doen, jullie maken het alleen maar erger!"

Oma heeft zichzelf Emotioneel niet onder controle en kan zich Gevoelsmatig niet verplaatsen in het kind. De kleinkinderen leren dat oma onvoorspelbaar gedrag vertoont. In de Verbinding laat oma met haar stemverheffing en klap op tafel zien dat zij zich met agressie kan uiten, iets dat bij de kleinkinderen kan leiden tot terughoudendheid en vrees voor negatieve consequenties. Oma kreeg Vertrouwen van haar kinderen om op de kleinkinderen te passen, maar maakt dit vertrouwen niet waar. Zij pakt haar Verantwoordelijkheid in de rol van oma niet en stelt haar eigen norm - 'niet morsen' - centraal. De vraag is of oma bereid is Verantwoording af te leggen aan haar kinderen over haar gedrag.

Samengevat vertoont oma adolescent gedrag en heeft zij de stap naar volwassen gedrag niet gemaakt.

Hoe herken je emotioneel onvolwassen gedrag?

Emotioneel onvolwassen gedrag betekent dat een onvolwassen persoon moeite heeft om emoties te herkennen, te begrijpen en op een gezonde manier te reguleren. Hoewel iemand volwassen kan zijn in leeftijd, kan hij of zij emotioneel blijven reageren alsof het nog een tiener is. Typische kenmerken van emotioneel onvolwassen gedrag zijn dat een onvolwassen persoon vaak impulsief reageert, het vermijden van verantwoordelijkheid, moeite met het aangaan van oprechte verbindingen en defensief of agressief reageren wanneer er kritiek wordt gegeven.

Vaak ontbreekt het bij deze mensen aan zelfreflectie, empathie voor een ander en het vermogen om emoties van zichzelf en anderen te begrijpen. Ze kunnen blijven hangen in bepaalde patronen of emoties, waardoor het lastig is om vooruitgang te boeken. Het niet erkennen van fouten en het vermijden van verantwoordelijkheid staan persoonlijke groei in de weg, terwijl het juist belangrijk is om fouten te erkennen en verantwoordelijkheid te nemen. Emotioneel onvolwassen gedrag komt niet voort uit onwil, maar uit het feit dat bepaalde vaardigheden in emotionele regulatie, zelfinzicht en verantwoordelijkheid nemen nog onvoldoende ontwikkeld zijn. Als iemand defensief reageert als hij of zij hierover ter verantwoording wordt geroepen, maakt dit het dikwijls onmogelijk om het probleem aan te pakken. Daarom blijven deze problemen soms een leven lang bestaan, tenzij men bewust kiest om te veranderen en te werken aan het ontwikkelen van emotioneel volwassen gedrag.

Sociale psychologie over emotionele onvolwassenheid

Vanuit de sociale psychologie wordt emotionele onvolwassenheid vaak verklaard door de manier waarop iemand is gevormd in zijn sociale omgeving. Vroege hechtingservaringen met ouders of verzorgers spelen hierbij een centrale rol. Het vervullen van emotionele behoeften in deze vroege relaties is essentieel; wanneer een kind onvoldoende veiligheid, erkenning, voorspelbare grenzen of aandacht voor zijn emotionele behoeften heeft ervaren, kan het moeite ontwikkelen met zelfvertrouwen, emotieregulatie en empathie.

Ook latere sociale invloeden, zoals de druk van een vriendengroep, pesten, het omgaan met andere mensen en hun behoeften, of traumatische relaties, kunnen maken dat iemand blijft hangen in adolescent gedrag. Emotionele onvolwassenheid wordt niet gezien als een vaststaand persoonlijkheidskenmerk, maar als het gevolg van aangeleerde patronen in omgang met anderen en het (niet) herkennen van eigen behoeften bij het ontwikkelen van gezonde relaties.

Neurowetenschap over emotionele onvolwassenheid

De neurowetenschap kijkt naar de rol van de hersenen bij emotionele ontwikkeling. Belangrijke hersengebieden, zoals de prefrontale cortex (voor plannen, zelfcontrole en besluitvorming) en de amygdala (voor het verwerken van emoties en stress), zijn van cruciaal belang. Bij emotionele onvolwassenheid is aangetoond dat de verbinding tussen deze systemen niet optimaal functioneert. Soms komt dit doordat de prefrontale cortex nog niet volledig ontwikkeld is, wat zo rond het 25e levensjaar voltooid is. Daarnaast kan een overactieve amygdala angst en stress veroorzaken waar dat niet nodig is. Dit kan komen door langdurige stress of overprikkeling, maar ook omdat de amygdala in de baarmoeder zo gevormd is en dus vanaf geboorte een stempel drukt. Door overprikkeling kunnen mensen blijven hangen in negatieve emoties of oude gedragspatronen, waardoor het moeilijk wordt om los te laten en flexibel te reageren. In plaats daarvan kun je leren om emoties op een andere manier te reguleren en bewust te kiezen voor een empathische en nieuwsgierige houding. De aanleg van de hersenen zijn in zo’n geval verantwoordelijk voor defensief, boos of angstig gedrag. Vanuit de neurowetenschap is emotioneel onvolwassen gedrag niet alleen een kwestie is van ‘karakter’, maar wordt het ook beïnvloed wordt door biologische en neurologische factoren.

Toegepaste gedragsanalyse over emotionele onvolwassenheid

Vanuit de toegepaste gedragsanalyse worden uitingen van emotionele onvolwassenheid gezien als aangeleerd gedrag, dat in stand wordt gehouden door de omgeving. Gedrag dat beloond of bekrachtigd wordt, zal zich herhalen: ook als dat gedrag onvolwassen is. Vanuit de gedragsanalyse zijn emoties en gevoel feedback mechanismen die positieve of negatieve feedback afgeven. Of een mens de ruimte ervaart om zich bij negatieve emoties vervolgens ook emotioneel onvolwassen te gedragen, is een resultaat van de vorming. Bij de toegepaste gedragsanalyse is het verdiepen in het verleden niet heel relevant. Het herkennen van de triggers en gevolgen staat centraal. Door gewenst gedrag te belonen en onhandige patronen niet langer te bekrachtigen, kan iemand nieuwe, meer volwassen gedragsstrategieën aanleren. Het actief veranderen van gedragspatronen is essentieel, omdat het niet veranderen ervan ervoor kan zorgen dat onvolwassen patronen blijven bestaan.

Gevolgen van opgroeien bij een emotioneel onvolwassen ouder

Wanneer je opgroeit met een emotioneel onvolwassen ouder, heeft dat vaak een grote impact op je eigen emotionele ontwikkeling. Kinderen van onvolwassen ouders krijgen vaak niet de emotionele steun die ze nodig hebben, waardoor ze moeite kunnen krijgen met het herkennen en begrijpen van hun eigen emoties. Dit kan zich later uiten in problemen met het aangaan van gezonde relaties, het omgaan met stress en het oplossen van conflicten op een volwassen manier.

Een eenzijdige interactie met de ouder, waarbij het kind zich voortdurend moet aanpassen of geen ruimte krijgt voor zijn eigen gevoelens, kan leiden tot een gebrek aan vertrouwen en emotionele eenzaamheid. Het is belangrijk om te beseffen dat emotionele onvolwassenheid niet alleen het individu raakt, maar ook doorwerkt in volgende generaties. Door bewust te werken aan emotionele volwassenheid en het creëren van een veilige, ondersteunende omgeving, kun je deze vicieuze cirkel doorbreken en bijdragen aan een gezondere emotionele ontwikkeling – voor jezelf en voor de mensen om je heen.

Wat kun je doen als iemand emotioneel onvolwassen is?

Of een ander open staat voor feedback op gedrag en bereid is aanpassingen te doen, is de centrale vraag bij gedragsverandering. Hoe langer iemand in een patroon van het eigen gedrag zit, hoe lastiger het is om dit gedrag te doorbreken. Oftewel hoe ouder iemand wordt, hoe kleiner de kans dat deze ingesleten patronen ter discussie gesteld mogen worden. We zien vaak dat emotioneel onvolwassen mensen iedere vorm van feedback afweren, omdat het wordt ontvangen als kritiek. Een laag zelfbeeld en daarmee onvoldoende incasseringsvermogen ligt vaak verscholen achter emotioneel onvolwassen gedrag. Dat is voor te stellen. Net zoals adolescenten tijdens de pubertijd onzeker zijn over hun plek ten opzichte van anderen, zijn emotioneel onvolwassen mensen dit ook. Voor sommige mensen geldt dat zij een leven lang doorbrengen op die wijze. Daarmee gaat veel kwaliteit van leven verloren, maar uitstelgedrag is nu juist bij deze mensen veel voorkomend. Gesprekken met emotioneel onvolwassen mensen kunnen snel stokt raken, omdat ze vaak blijven hangen in oppervlakkige communicatie en het lastig vinden om echte emotionele intimiteit aan te gaan. Toch een paar tips.

Bepaal voor jezelf of je in een gesprek wil zitten waarbij iemand emotioneel niet gereguleerd is. Staak het gesprek als een gesprek niet bij je past; wees duidelijk over je grens.
Als je merkt dat iemand weinig interesse lijkt te hebben in jouw welzijn, stel jezelf dan de vraag of je te maken zou kunnen hebben met iemand met een onderontwikkeld gevoelsleven of met emotioneel onvolwassen ouders. Herken het ontbreken van emotionele intimiteit en wees alert op het effect hiervan op de relatie.
Is iemand niet oprecht, worden feiten verdraaid of probeert iemand met kracht over je heen te stappen, stel dan vast of deze manier van verbinden bij je past. Sommige mensen willen de touwtjes strak of de handen houden over de situatie, wat kan wijzen op een behoefte aan controle.
Vertrouwen hebben in anderen is geen part-time aangelegenheid. Het is er, of het is er niet. Check of iemand vertrouwen waarmaakt als jij bereid bent vertrouwen te geven. Wees je bewust van de andere kant van iemand: hoe iemand zich presenteert kan verschillen van de impact op de relatie.
Zet op papier welke rollen iemand allemaal heeft. Vader, vriend, buurman, collega, partner, etc. Check per rol of iemand bereid is zijn of haar verantwoordelijkheid te nemen.
Als iemand zijn verantwoordelijkheid niet neemt, roep deze persoon dan ter verantwoording en beoordeel of daar ruimte voor is. Verantwoording durven afleggen over ongewenst gedrag is een cruciale stap in het verbeteren van relaties.

Wat houdt jou bezig? Vertel het ons.

Bronnen

Sociale psychologie

Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.
Mikulincer, M., & Shaver, P. R. (2007). Attachment in Adulthood: Structure, Dynamics, and Change. Guilford Press.

Neurowetenschap

Casey, B. J., Jones, R. M., & Hare, T. A. (2008). The adolescent brain. Annals of the New York Academy of Sciences, 1124(1), 111-126.
Tottenham, N., & Galván, A. (2016). Stress and the adolescent brain: Amygdala-prefrontal cortex connectivity.Trends in Cognitive Sciences, 20(10), 623-635.

Toegepaste gedragsanalyse (ABA)

Cooper, J. O., Heron, T. E., & Heward, W. L. (2020). Applied Behavior Analysis (3e ed.). Pearson.
Tarbox, J., & Tarbox, R. S. (2017). Teaching emotional regulation to individuals with developmental disabilities.Journal of Applied Behavior Analysis, 50(3), 448-462.

De Gedragscoach ondersteunt personen en groepen met kennis over gedrag en gedragsverandering.

Heb jij een situatie op werk of privé waarin we kunnen meedenken? Stuur ons een bericht.

Neem contact op