Waarom zou je een samenwerking saboteren?

Er zijn situaties waarbij iemand opzettelijk een samenwerking belemmert of laat ontsporen. Zo'n opzettelijke daad richting een samenwerking wordt ook wel sabotage genoemd. Waarom zou je een samenwerking saboteren? Wat is het nut ervan?

Wat is het nut van saboteren?

Gedrag heeft altijd een bepaald nut. Het is in de praktijk niet altijd makkelijk om het nut van gedrag in te zien. Toch kun je je bij ieder gedrag (of gebrek aan gedrag) afvragen wat daar de bedoeling van is. Gedrag heeft namelijk altijd 'een functie' voor degene die het vertoont. Ook sabotagegedrag heeft dus nut. Waarom zou je een samenwerking saboteren? Als ik een samenwerking saboteer, dan vermijd ik dat anderen in positie komen of in positie blijven. Of ik vermijd dat ik zelf uit positie raak. Iemand die saboteert heeft als doel om positie, status en macht vast te bereiken, vast te houden of te vergroten. Het individu wil dus per se de aandacht op zichzelf gericht houden en is bereid om daar alles voor te doen. Samengevat helpt sabotage iemand om in positie te komen of in positie te blijven. Daarmee is sabotage een ultieme zelfzuchtige daad. 

'Maar sabotage heeft toch grote gevolgen?'

In de praktijk treffen we vaak ongeloof bij deze uitleg. De natuurlijke reactie van omstanders is dat zij zich niet voor kunnen stellen dat iemand zichzelf voor het belang van een gezin, familie, team, vereniging, organisatie, (lokale) overheid of land plaatst. Toch is dit wel degelijk het geval. Zoals gezegd heeft sabotage tot doel om jezelf in positie te houden. Dat daar lang lopende samenwerkingen, het belang van een bedrijf en/of decennia lange relaties voor moeten worden opgeofferd is hiebij ondergeschikt. De persoon in kwestie zit er namelijk niet in voor de inhoud van de opdracht of de relatie met anderen. De persoon in kwestie zit er alleen in voor zichzelf en niemand anders. Van loyaliteit naar anderen is alleen sprake zolang dit het belang van de persoon in kwestie niet schaadt.

Gebruikelijke gedragingen bij sabotage

Gedrag is wat ons betreft heel wetmatig van aard en je kunt dan ook trends zien als je goed oplet. Bij de coachingstrajecten die we hebben gedaan zijn we met regelmaat geconfronteerd met pogingen tot- en de uitvoering van sabotage. Welke gebruikelijke gedragingen zien we bij sabotage? 

Commitment bleek slechts een suggestie

Om in positie te komen, is nodig dat je binnen een groep mensen gesocialiseerd gedrag laat zien. De persoon met behoefte aan status en macht stemt daarom in met het belang van verbetering en verandering. Verbeterplannen worden onderschreven, beloftes worden geuit. Op fotomomenten tref je lachende mensen. Uiteraard gaan we voor een betere toekomst met elkaar. Daarmee wekt de persoon in kwestie de suggestie dat er sprake is van commitment en loyaliteit. Dit blijkt vaak voldoende om in positie te komen, omdat omstanders vertrouwen op wat er uitgesproken wordt. Op een later moment zal blijken dat deze commitment niets waard is en het vertrouwen ongegrond is.

Informatie wordt selectief gedeeld

Voor en tijdens sabotage wordt er selectief informatie gedeeld met omstanders. Het nut hiervan is om omstanders op een later moment te kunnen manipuleren. Verhullen, vertragen, kleineren, verdraaien, liegen, ontkennen en negeren zijn heel gebruikelijke gedragingen voor een persoon die er in zit voor zichzelf. Het selectief delen van informatie is een veeg teken dat het spel al op de wagen is. Dit is dus een belangrijk signaal vooraf. Het probleem met dit type gedrag is dat je moet zien wat er niet is. Dit vraagt oefening. Je kunt het ontbreken van informatie namelijk niet zien en vaak hebben mensen niet door dat zij gemanipuleerd worden. Omdat er sprake is van misplaatst vertrouwen. 

Het probleem ligt aan de ander

Het saboteren van een samenwerking vindt plaats als de positie van de persoon in kwestie in het gedrang komt. Op dat moment is het niet meer opportuun om de samenwerking aan te houden en is een radicale koerswijziging op komst. Dat de saboteur zich al enige tijd bedreigd voelt door de gevolgen van de samenwerking, valt aan de buitenkant niet af te lezen. Hierdoor is er volop ruimte voor manipulatie en liggen alle mogelijkheden open. De vraag is hoe de radicale omslag wordt ingeleid. Het moment waarop sabotage start kenmerkt zich veelal door een verwijt of oorzaak met een externe oorzaak. Het ligt plotseling aan de houding van een andere partij, een onoverbrugbaar verschil van inzicht of er wordt een praktische barricade opgeworpen waarvan duidelijk is dat die leidt tot het uiteenvallen van de samenwerking. De saboteur geeft vaak via taal aan hier ook zelf niet voor gekozen te hebben en dat deze situatie uiteraard bijzonder vervelend is. 

Gedwongen tot stellingname: ben je 'voor' of 'tegen'?

Nadat de sabotage is gestart, valt de wereld uiteen in 'voor' en 'tegenstanders' van de ontstane situatie. Omstanders worden plotseling tot een keuze gedwongen onder het mom van loyaliteit. 'Ben je voor of tegen mij'? De radicale omslag van de saboteur is over het algemeen niet vooraf bekend bij omstanders, maar de reflex om de saboteur te steunen is dikwijls bij een bepaalde groep aanwezig. Dit maakt dat bij sabotage de verhoudingen vaak snel verharden en op de spits worden gedreven. Uitingen van passieve en actieve agressie zijn vaak aan de orde van de dag, om te benadrukken dat er een onoverbrugbare situatie is ontstaan en dat deze niet beter zal worden. Dreigen, liegen en praten over anderen zonder dat zij erbij zijn, is veelal gebruikelijk in deze fase. 

Hoe stop je sabotage?

Sabotage gaat over de wens van een persoon of samenwerkende personen om in positie te komen of in positie te blijven. Het mogelijke repertoire aan gedrag om een samenwerking te belemmeren is eindeloos en dat maakt de aanpak van sabotage iedere keer een proces op maat. We zien in de praktijk terug dat mensen die bereid zijn om onder alle omstandigheden voor zichzelf te kiezen, niet gedreven worden door een moreel kompas of last hebben van gewetensbezwaren. De saboteur op zijn bredere verantwoordelijkheden wijzen heeft geen nut. Die gedeelde verantwoordelijkheden voor de opdracht, de organisatie of anderen worden niet zo beleefd. Er is sprake van passieve en actieve agressie om het doel te bereiken en het doel heiligt de middelen. Sabotage stoppen is dan ook alleen mogelijk door hetzelfde spel te spelen als de saboteur. Net zozeer als dat de saboteur met een eigen strategie anderen uitschakelt, zal de saboteur ook zelf door een slimme strategie uitgeschakeld moeten worden.