Wanneer ben je volwassen?

Volwassen worden is meer dan een kaarsje uitblazen op je achttiende verjaardag. Het is geen stempel, geen diploma, geen t-shirt en al helemaal geen garantie. Want alhoewel je wettelijk volwassen bent vanaf je achttiende, betekent dat nog niet dat je ook gedrag vertoont dat daar bij past. Volwassenheid vraagt iets anders. Groeien in het aan gaan van verantwoordelijkheid, regie over jezelf en moreel besef. Maar hoe weet je of je er al bent? In dit artikel helpen we je op weg.

Wanneer ben je volwassen? 

Je bent volwassen vanaf het moment dat je 18 jaar wordt. Toch? Nou, nee. Volwassenheid vergt veel meer dan het behalen van een bepaalde leeftijd. Volwassenheid komt neer op een set aan gedragingen die laten zien dat je een leven aan kunt met Verantwoordelijkheid voor jezelf en voor anderen. 

Maar wat ís volwassen gedrag dan precies? En wie bepaalt dat eigenlijk? We kennen allemaal mensen van 40 die zich nog gedragen als pubers. Ook kennen we jonge mensen van 20 die opvallend wijs, stabiel en verantwoordelijk zijn. Blijkbaar is volwassenheid geen vast punt op de tijdlijn, maar iets dat zich ontwikkelt of juist niet vooruit komt. Een product van jouw vorming.

In dit artikel kijken we naar volwassenheid vanuit drie invalshoeken: de sociale psychologie, de neurowetenschap en de toegepaste gedragsanalyse (ABA). Elk perspectief werpt zijn eigen licht op de vraag: wanneer ben je echt volwassen?

Wanneer ben je volwassen volgens de sociale psychologie?

In de sociale psychologie wordt volwassenheid gezien als een sociale rol die je actief inneemt binnen je omgeving. Je wordt als volwassen beschouwd wanneer je zelfstandig keuzes maakt, verantwoordelijkheid neemt voor werk, relaties of ouderschap en je gedrag afstemt op geldende normen en waarden. Ook moreel besef en sociale verbondenheid spelen hierin een centrale rol. Volwassenheid betekent dat je je plek inneemt in de samenleving, zelfstandig functioneert én rekening houdt met anderen.

Niet omdat het moet, maar omdat je het zelf belangrijk vindt om het juiste te doen.

Welke karaktereigenschappen zijn nodig voor volwassenheid?

Vanuit de sociale psychologie zijn er een aantal ingrediënten die vanuit jouw persoonlijke ontwikkeling noodzakelijk zijn om volwassen gedrag te vertonen.

• Op eigen grond staan, zonder afhankelijk te zijn van goedkeuring van anderen;
• Het nemen van Verantwoordelijkheid, zodat je (steeds) meer complexiteit kan dragen;
• Moraliteit, waarbij je het onderscheid kent tussen goed en kwaad en je doet wat 'juist' is;
• Integriteit, waarbij je handelt in lijn met je waarden, ook als dat ongemakkelijk is en niemand kijkt;
• Empathie is het vermogen om je in anderen te verplaatsen en jouw gedrag daarop af te stemmen;
• Betrouwbaar zijn betekent dat je je consistent, consequent en voorspelbaar kunt gedragen;
• Een dynamische zelf, waarbij je naar je eigen gedrag kunt kijken, ervan leert en het bijstelt;
• Een ontwikkeld gevoelsleven, zodat je gevoel kunt herkennen en tonen.

Wanneer ben je volwassen volgens de neurowetenschap?

Vanuit de neurowetenschap wordt volwassenheid verbonden aan de ontwikkeling van de prefrontale cortex. Dit is het hersengebied dat essentieel is voor impulscontrole, langetermijnplanning, moreel redeneren en zelfregulatie. Deze regio is pas volledig ontwikkeld rond het 25e levensjaar. Vanuit deze wetenschap bekeken ben je dus pas echt volwassen wanneer je brein fysiek in staat is om gedrag te sturen dat past bij volwassenheid. In de praktijk zien we echter ook mensen van 25 jaar en ouder die moeite hebben met het overzien van gevolgen, het reguleren van emoties en het nemen van verantwoordelijkheid.

In zo'n geval zijn de hersenen wel volgroeid, maar het gedrag nog niet.

Wat moeten je hersenen kunnen voor volwassenheid?

Vanuit de neurowetenschap zijn er een aantal mentale functies die zich pas later in de ontwikkeling volledig vormen en die cruciaal zijn om volwassen gedrag te kunnen vertonen.

• Impulscontrole, zodat je niet direct handelt op basis van emotie, maar kunt pauzeren en kiezen;
• Geduld, waarmee je directe behoeftebevrediging kunt uitstellen ten gunste van een groter doel;
• Zelfbeheersing, zodat je gevoelens, gedachten en gedrag in balans kunt houden;
• Doelgerichtheid, waarmee je plannen maakt én volhoudt, ook als het lastig wordt;
• Probleemoplossend vermogen, zodat je kunt redeneren en handelen in complexe situaties;
• Risicobewustzijn, waarmee je de gevolgen van je gedrag kunt overzien en afwegen;
• Cognitieve flexibiliteit, zodat je kunt schakelen van perspectief en niet vastloopt in zwart-wit denken;
• Stressregulatie, waarmee je kalmte en overzicht kunt bewaren, ook onder druk.

Deze eigenschappen zijn het resultaat van een volgroeide prefrontale cortex. Zij vormen samen de neurologische basis voor zelfsturing, reflectie en moreel gedrag.

Wanneer ben je volwassen volgens de gedragsanalyse?

Vanuit de toegepaste gedragsanalyse (ABA) draait volwassenheid niet om leeftijd of hersenontwikkeling. Het gaat om passend en observeerbaar gedrag in de context waar je je in bevindt. Je bent volwassen wanneer je gedrag functioneel, doelgericht en afgestemd is op je omgeving. Volwassenheid is dus niet iets wat je “bent”, maar iets wat je doet. Passend bij de culturele normen waar je je bevindt. 

Je bent dus wat je doet. Herhaaldelijk en voorspelbaar, ongeacht de situatie en met zichtbaar effect. Vanuit dit perspectief kun je 18 zijn en volwassen gedrag vertonen, of 48 en nog steeds reageren vanuit kinderlijke patronen. Het draait om het gedrag dat je laat zien, niet om wat je denkt of voelt.

Wat moet je kunnen doen voor volwassen gedrag?

Vanuit ABA zijn er een aantal gedragsvaardigheden die kenmerkend zijn voor volwassenheid. Het zijn leerbare gedragingen die voortkomen uit vorming, ervaring, feedback, beloning en herhaling.

• Verantwoordelijkheid nemen, zonder te Vermijden, ontsnappen of ontkennen;
• Rekening houden met de omgeving, dus een flexibele aanpak bij verschillende situaties en rollen;
• Functionele communicatie, waarbij je jouw intenties open, helder en passend uitdrukt;
• Vertragen van beloning, dus geen 'instant gratification', voor behalen van lange termijn doelen;
• Consistentie in gedrag, zodat je voorspelbaar en betrouwbaar overkomt, ook als het niets oplevert.

Vanuit ABA ben je volwassen wanneer je gedrag stabiel en effectief is in het vervullen van jouw rollen, doelen en relaties. Ongeacht je leeftijd of innerlijke beleving.

Wanneer vertoon je nog adolescent gedrag?

Volwassenheid gaat niet alleen over welk gedrag je wel laat zien, maar ook over welk gedrag je niet meer nodig hebt. Veel gedragingen die in de adolescentie ontstaan, blijven bij een gebrek aan doorontwikkeling aanwezig in het volwassen leven.

• Emotionele ongereguleerdheid. Mensen hebben hun emoties niet onder controle en een boze uitbarsting of tranendal liggen voortdurend aan de oppervlakte. Met alle negatieve gevolgen voor de omgeving;
• Jaloezie. Andermans succes willen Vermijden, zodat je zelf in positie blijft. Maar ook een vorm van grip willen hebben op wat de ander doet, omdat je negatieve gevolgen wil Vermijden;
• Passief schuldgevoel. Blijven hangen in spijt, omdat je het nemen van actie wil Vermijden. Hierdoor wordt iets niet hersteld of doorbroken. Gaat vaak gepaard met de zin "Ik ben niet goed genoeg".
• Willen vermijden van schaamte. Perfectionisme of please gedrag vertonen om te ontsnappen aan het risico van afwijzing. Gaat vaak gepaard met de zin "Ik doe het toch nooit goed".

• Nervositeit. Onvoldoende op eigen grond staan levert stress en nervositeit op. Het Vermijden van sociale situaties, het ontsnappen aan Verantwoordelijkheden en het over-analyseren van scenario's om niet te falen is hierbij veel voorkomend.

• Luiheid of passiviteit. Niet per se omdat de persoon in kwestie iets niet wil of kan, maar omdat er angst is om te falen of anderen teleur te stellen. Soms is er nog sprake van luiheid in absolute zin. 

• De drama driehoek. Je gedragen als pestkop, slachtoffer, of hulpverlener is een symptoom van onvoldoende ervaring met gezonde relaties. Zie onze eerdere artikelen en podcast hierover.

Tot slot

Volwassenheid is niet hoeveel levensjaren, maar een dynamisch proces. Soms zichtbaar in grote levenskeuzes, maar veel vaker zichtbaar via kleine gedragingen. Je afspraken nakomen, excuses aan kunnen bieden, emoties onder controle hebben, oprecht en open zijn in wat je zegt. Het is verleidelijk om jezelf volwassen te noemen omdat je een hypotheek hebt, een baan of kinderen. De échte vraag? Doe jij wat nodig is, ook als niemand kijkt? Of blijf je liever nog even hangen in het comfort van adolescent gedrag, waar je niets hoeft en alles mag?

Kijktip

Inside Out 2 laat het goed zien. Tijdens adolescentie krijg je gevoelens van schaamte, luiheid en jaloezie, omdat jouw omgeving iets van je gaat vinden. Met deze gevoelens om leren gaan en ze gaandeweg leren afbouwen is een belangrijk onderdeel naar de route naar volwassenheid.