Wat is empatisch vermogen en waarom is empathie niet altijd verstandig?

Nogal wat mensen hebben een positieve associatie bij het woord 'empathie'. Het is een woord dat staat voor persoonlijke betrokkenheid en inlevingsvermogen. Om die reden zien we empathie als iets dat positief is. Is dat terecht? Wat is empatisch vermogen en waarom is empathie niet altijd verstandig?

Wat is empathie?

Empathie is het vermogen om jezelf in anderen te verplaatsen, zo valt op internet te lezen. De mate waarin je dat kunt wordt ook wel 'empatisch vermogen' genoemd. Wanneer je de gevoelens van een ander snel en goed aanvoelt dan heb je een hoog empathisch vermogen. Met behulp van empathie ben je in staat om jezelf te verplaatsen in de gedachten en de beleving van de ander. Het is een eigenschap die al langere tijd als een deugd gezien wordt. Een positieve eigenschap die je zou helpen om tot een goed oordeel te komen, zo werd vroeger gedacht. Ook vandaag de dag wordt weinig empathie nog steeds bekritiseerd. Een gebrek aan empathie wordt zelfs in verband gebracht met autisme. Toch is er steeds meer kritiek op het jezelf verplaatsen in het gevoelsleven van anderen en dus is er steeds meer kritiek op de meerwaarde van empathie. Waarom is dat?

Is weinig empathie een probleem?

Als empathie het vermogen is om jezelf in het gevoelsleven van een ander te verplaatsen, dan is het tegenovergestelde van empathie dat je jezelf onvoldoende mee laat nemen in de beleving van een ander. In de ogen van die ander. Heb je een probleem als je weinig empathie laat zien? In de ogen van de ander wordt een gebrek aan empathie dikwijls gezien als emotioneel egocentrisme. Je zou teveel met je eigen gevoel bezig zijn als je weinig empathie zou hebben. De vraag is of dat klopt. Weinig empathisch vermogen betekent wat mij betreft niet dat iemand zich niet probeert te verplaatsen in een ander. Beperkte empathie betekent dat hij of zij niet mee gaat in de emotionele beleving van de ander. Bijvoorbeeld omdat je je niet kunt voorstellen hoe de ander zich voelt.

Voorbeeld van ongewenste empathie

Het jezelf niet emotioneel verplaatsen in de ander is soms heel gepast. Stel dat jij iemand kent die een kind verloren heeft door een verkeersongeluk. Die persoon deelt met jou hoe hij of zij zich voelt. Diepe rouw en een enorm gevoel van verlies hebben zich meester gemaakt van die ander. Het gesprek valt stil en je voelt dat je iets moet zeggen. Jij hebt geen kinderen en hebt nog nooit een kind verloren. Sterker nog, jij hebt nog nooit een eerstelijns naaste zoals een ouder, zusje of broer verloren. Omdat je iets wil zeggen dat passend moet zijn zeg je iets als 'ik begrijp hoe je je voelt'. Dit is een voorbeeld van ongewenste empathie. Jij weet niet hoe de ander zich voelt, maar stelt dit wel. Het kan in zo'n geval zelfs respectloos overkomen naar de ander toe om empatisch te willen zijn.

Waarom heb jij behoefte aan mijn empathie?

Wat is empatisch vermogen waard voor de ander? Waarom heeft een ander behoefte aan mijn empathie? Blijkbaar heeft die ander de behoefte dat ik mijzelf verplaats in zijn of haar gevoelsleven. Het is een manier om aandacht te vragen voor het gevoel dat er op dat moment is. Met het tonen van empathie en het mijzelf verplaatsen in jouw gevoelsleven, laat ik jou ervaren dat ik er 'voor jou ben' zoals we dit vaak noemen. Deze eigenschap wordt gezien als heel positief. Jij hebt behoefte aan mijn empathie omdat jij de behoefte hebt aan emotioneel contact. Ik kan die emotionele betrokkenheid tonen door mij empatisch op te stellen. Het probleem is wel dat ik daarmee jouw emoties zeer serieus neem. De vraag is of dat terecht is. 

Lees ook: welke plek krijgen emoties in jouw leven?

Jouw emoties zijn subjectief

Emoties zijn een feedback mechanisme op hoe jij naar de wereld kijkt. Als iets goed voelt dan ervaar je dit als positief. Op het moment dat iets negatief voelt dan label je dat negatief. Jouw beleving van de wereld om jou heen is jouw beleving, niet de mijne.

Lees ook: Wie ik ben geworden? Ik ben wat ik om mij heen dénk te zien.

Jij wordt emotioneel over zaken waar ik niet emotioneel over zou worden en omgekeerd. Jouw emoties zijn dus subjectief. Als empathie het vermogen is om jezelf in het gevoelsleven van een ander te verplaatsen, dan is empathie dus iets waarbij ik mij richt op jouw subjectieve beleving. Ik geef jouw beleving aandacht en daarmee vergroot ik die beleving. Immers, ik bekrachtig jou op jouw gevoel. Als ik jouw gevoel ter discussie zou stellen zou jij dat 'een gebrek aan empathie' kunnen noemen. Of is het een andere vorm van betrokkenheid tonen?

Wat is empatisch vermogen?

Empatisch vermogen wordt tot nu toe vooral gezien als een kwaliteit waarbij je emotionele betrokkenheid toont naar anderen toe. De vraag is of die emotionele betrokkenheid wel verstandig is als emoties subjectief zijn. Als ik empathisch ben voor jouw gevoelens van boosheid, krijgt die boosheid aandacht. Is dat verstandig? Naar mijn mening is het tonen van empathie lang niet altijd verstandig. Er zijn ook andere manieren om betrokkenheid te tonen. Aandacht hebben voor het feit dát iemand emotioneel is, wil niet zeggen dat die emoties ook gekopieerd zou moeten worden of vanzelfsprekend aandacht zouden moeten krijgen. Je kunt ook compassie tonen door vragen te stellen die op afstand staan van emoties en meer gericht zijn op het bieden van een nieuw perspectief.